Nghề dệt Zèng - Báu vật độc đáo của người Tà Ôi, Huế

Mỗi sản phẩm dệt Zèng có giá trị về nhiều mặt, vừa là vật dụng, đảm bảo nhu cầu sinh hoạt vừa là tác phẩm nghệ thuật, thể hiện nét đặc trưng độc đáo trong kho tàng văn hóa của đồng bào dân tộc Tà Ôi.

1. Độc đáo nghề dệt Zèng của đồng bào dân tộc Tà Ôi

Nghề dệt Zèng đã theo đồng bào Tà Ôi từ rất lâu. Trong tiếng Tà Ôi, dệt thổ cẩm được gọi là dệt Zèng. Được xem là sản phẩm văn hóa tiêu biểu của đồng bào nơi đây, trải qua nhiều đổi thay, nghề dệt đã phát triển thành nghề truyền thống đặc sắc.

Không đa dạng sắc màu trong từng họa tiết, không phức tạp trong các thao tác, nghề dệt zèng của người Tà Ôi mang nét đẹp giản đơn, mộc mạc như chính con người vùng biên.

Nghề dệt thổ cẩm tồn tại nhờ cha truyền con nối, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đặc biệt những người phụ nữ Tà Ôi đã truyền nghề cho con cháu họ, để phụ nữ nào cũng biết dệt. Từ xưa đến nay, con gái Tà Ôi 13, 14 tuổi đã được bà, mẹ, chị dạy cho cách dệt zèng.

Người đàn bà phải đảm nhiệm gồm nhiều khâu vào bộ phận dệt, từ khiến khung dệt, lấy sợi hay là khi hoàn thiện sản phẩm. Vậy nên nhiều cô gái ghi nhận việc này từ khi còn ít tuổi, để sau này cưới chồng sẽ thạo hết tất cả mọi việc. Vai trò người con gái vào hiệp hội cộng đồng dân tộc Tà Ôi rất được coi trọng.

Khung dệt của người Tà Ôi được làm bằng khung tre hoặc gỗ rời, khá đơn giản và gọn nhẹ. Nhờ vậy phụ nữ Tà Ôi có thể mang bộ khung dệt tới bất cứ đâu và dệt bất cứ khi nào thấy thuận tiện.

Vào tháng 9 hàng năm, người Tà Ôi thu hoạch bông trên rẫy và se sợi, sau đó đem nhuộm và hồ. Những tấm zèng có các màu chủ yếu: Đen, trắng, vàng, đỏ, xanh lá và tím. Mỗi màu được chế từ các loại cây, lá trong thiên nhiên như vỏ và lá cây ta - râm cho màu đen, củ cây a - rác cho màu vàng, màu đỏ lấy từ củ cây a - chất… 

Để sợi vải nhuộm giữ được độ bền màu sắc, đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm chế tác lâu năm, sử dụng nhiều loại phụ gia như vỏ ốc đá, bột sắn hoặc bột nếp khô…

Xem thêm: Kinh thành Huế

2. Nguyên liệu để làm những tấm Zèng đa màu sắc 

Để làm nên những tấm Zèng đa màu sắc, họa tiết hoa văn độc đáo, đồng bào phải tự tìm kiếm nguyên liệu. Sợi dệt truyền thống được sử dụng là sợi bông khai thác từ thiên nhiên, để tạo sợi và các màu sắc vàng, đen, xanh cho quá trình dệt cũng như tạo hoa văn. Những tấm vải dệt zèng thổ cẩm của người dân tộc Tà Ôi mang vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng với khoảng 76 loại hoa văn khác nhau, mô phỏng những con suối, dốc cao, cây cỏ, chim rừng, đồ vật, con người và những ngôi sao trên bầu trời... có ý nghĩa đối với đời sống văn hóa tâm linh, khát khao về sự giao hòa giữa Trời - Đất và con người. Hoa văn thường thể hiện chủ yếu 3 loại hình là hình tam giác, hình thoi và hình đường thẳng.

Xem thêm: 3 phong tục cưới hỏi kỳ lạ nhất thế giới

3. Giá trị đặc biệt trong đời sống văn hóa

Người Tà Ôi xưa quan niệm, dệt zèng là thước đo để cộng đồng đánh giá sự khéo léo, đảm đang của người con gái khi lập gia đình. Không chỉ làm quần, áo, váy, khăn cho người thân trong gia đình, con gái Tà Ôi khi lấy chồng phải có một bộ váy, áo bằng zèng. Khi mất, người Tà Ôi phải được chôn cùng bộ quần áo zèng mới được “tổ tiên đón nhận”. Zèng cũng là lễ vật không thể thiếu trong các lễ hội quan trọng của đồng bào.

Trải qua hàng trăm năm, nghề dệt zèng được người dân địa phương gìn giữ và lưu truyền. Năm 2015, lần đầu tiên dệt zèng được giới thiệu đến công chúng cả nước và quốc tế tại kỳ Festival nghề truyền thống Huế. Các nghệ nhân dệt zèng Tà Ôi đã được sang Pháp, Thụy Sĩ, Ấn Độ, Philippines, Nhật Bản… trình diễn, được khách hàng thích thú vì nét độc đáo của sản phẩm với chất liệu tự nhiên, bền, đẹp, hoa văn tinh xảo.

Xem thêm: Đèo Mã Phục - Cung đường "thách thức" mọi phượt thủ

Theo Vietnam Traveller

Số tạp chí: 1004-11/2022

Tác giả: Nguyễn Tiến Thành